اصطلاحات تغذیه در طب سنتی ایران

حکما با استفاده از قواعد عقلی و انجام آزمایشات مختلف و کسب تجربیات فراوان طی قرنهای متمادی غذاها را به 18 بخش طبقه بندی کرده اند. برای درک بیشتر ، قبل از بیان این 18 بخش به شرح پاره ای از اصطلاحات تغذیه می پردازیم.

به نقل از کتاب: تغذیه در طب ایرانی، اسلامی

لطیف: غذایی است که مواد زاید آن کم بوده ، وقتی بدن روی آن اثر می کند، به سرعت هضم شده و مورد استفاده اندامها قرار می گیرد و قوه مدبره (که به گفته افلاطون قوه ای است الهی موکل بر مصالح بدن) به سرعت آن را آماده مصرف می کند.

کثیف(غلیظ): از ریشه تکاثف و به معنی در هم فشرده بودن است و قوه مدبره برای استفاده از این غذاها باید زحمت بیشتری بکشد تا آن را آماده مصرف در اندامها نماید و مواد زاید آن ها هم زیاد است.

معتدل: از نظر هضم و جذب نسبت به لطیف و کثیف حالت بینابینی دارد.

صالح الکیموس: در اثر هضم این دسته از غذاها، خون طبیعی بوجود می آید و هر چهار خلط به قدر احتیاج و متناسب با هم تولید می شوند مانند آبگوشت

فاسد الکیموس یا ردی الکیموس: غذاهایی که اخلاط غیر معتدل از آنها حاصل می شود و در صورتی که با مقادیر زیاد و مکرر از آنها استفاده شود باعث ایجاد بیماری می گردند.

کثیر الغذا: غذایی که مقدار زیادی خلط ایجاد می کند و در صورت هضم ، انرژی زیادی تولید کرده و بدن مدت قابل توجهی از مصرف غذای مجدد بی نیاز می شود.

قلیل الغذا: غذایی که انرژی کمتری دارد و فقط شکم پر کن است.

متوسط الغذا: مابین کثیر الغذا و قلیل الغذا:

انواع غذاها در طبی سنتی

1- لطیف صالح الکیموس کثیر الغذا: زرده تخم مرغ نیم برشت (عسلی)، گوشت پرندگان مثل کبک

2- لطیف صالح الکیموس قلیل الغذا: انار، سیب، کاهو

3- لطیف صالح الکیموس متوسط الغذا: نان گندم خوب (جیّد)

4- کثیف صالح الکیموس کثیر الغذا: نیم رو، گوشت بره و گوسفند

5- کثیف صالح الکیموس قلیل الغذا: پنیر تازه

6- کثیف صالح الکیموس متوسط الغذا: گوشت گوساله

7- معتدل صالح الکیموس کثیر الغذا: گوشت بره یکساله

8- معتدل صالح الکیموس قلیل الغذا: شلغم

9- معتدل صالح الکیموس و متوسط الغذا: گوشت بچه شتر

10- لطیف فاسد الکیموس کثیر الغذا: جگر سفید، بچه کبوتر

11- لطیف فاسد الکیموس قلیل الغذا: ترب ، پیاز و هر چیز تند و تیز

12- لطیف فاسد الکیموس متوسط الغذا: نان تخمیر نشده و بد پخته شده (فطیر)

13- کثیف فاسد الکیموس کثیر الغذا: گوشت گاو، سوسیس، کالباس

14- کثیف فاسد الکیموس قلیل الغذا: گوشت مانده، بادمجان

15- کثیف فاسد الکیموس متوسط الغذا: اقسام کلم

16- معتدل فاسد الکیموس کثیر الغذا: کلم قمری

17- معتدل فاسد الکیموس قلیل الغذا: زردک

18- معتدل فاسد الکیموس متوسط الغذا: ماهی خشک کرده و دودی

کاربرد مطالب فوق در زندگی

- غذاهای لطیف و با هضم سریع بیشتر برای افرادی توصیه می شود که به علت بیماری، هضم قوی ندارند و یا به تازگی از بستر بیماری برخاسته اند. نمونه هایی از این غذاها عبارتند از : زرده تخم مرغ عسلی، جوجه کباب، شوربای مرغ با نان گندم خوب پخته شده، زیرباج مرغ.

- غذاهای دیر هضم برای کسانی که فعالیتهای بدنی سنگین انجام می دهند مثل ورزشکاران و کشاورزان مناسب است. چون این افراد اگر غذای لطیف استفاده کنند، زود تحلیل می روند و باید از انریی درونی بدن خود استفاده کنند. نمونه هایی از این غذاها عبارتند از: تخم مرغ آب پز یا نیم رو، هلیم، گوشت های پرچربی، حلواهایی که با روغن و آرد و نشاسته و عسل یا شکر تهیه شده باشد.

- گاهی وقتها باید غذا را از نظر کیفیت کاهش داد یعنی از مواد غذایی استفاده کرد که علی رغم کمیت و حجم زیاد، کیفیت و خواص غذایی کمی دارند و به عبارت دیگر قلیل الغذا هستند مانند کاهو و شلغم. این روش برای افرادی استفاده می شود که اشتهای بسیار بالا و هضم قوی دارند و نمی توانند کم غذا خوردن را تحمل کنند. ولی از طرفی اخلاط و مواد نامناسب در بدن آنها زیاد است و به قول بو علی سینا عروق ایشان مملو از اخلاط خام است. در این افراد باید با دادن مقدار زیادی غذا با کیفیت کم، دستگاه گوارش را فریب داد و سرگرم کرد تا خیال کند که غذای زیادی مصرف شده ولی در عمل مواد زیادی وارد عروق نشود و به مواد نامناسب قبلی اضافه نشود و بدین ترتیب باید به بدن فرصت داد که اخلاط نامناسب را آماده دفع کرده و دفع کند.

یکی از مثالهای این قانون، درمان افراد مبتلا به چاقی بیمارگونه است.

- اما گاهی لازم می شود که غذا از لحاظ کمین کم باشد ولی کیفیت بالایی داشته باشد و به عبارت دیگر کثیر الغذا باشد مانند زرده تخم مرغ نیم پز، آب گوشت گردن بره یا بزغاله، حریره بادام.این روش در افرادی استفاده می شود که توانایی خوردن غذا به مقدار زیاد را ندارند ولی بدن ایشان نیازمند تقویت بالاست مثلاً بیمار سرطانی را در نظر بگیرید. تقریباً تمامی سرطانها سبب بی اشتهایی و لاغری مفرط می شوند. حال می خواهیم به بدن این فرد برای مقابله با بیماری غذا برسانیم. در اینجا باید از مواد غذایی با مقدار کم و در دفعات تقسیم شده استفاده کنیم که غذاییت بالایی داشته باشند تا بدن از همان مقدار کم که مریض قادر به خوردن آن است، بیشترین بهره را ببرد. اما فرد سالمی که فعالیت جسمی زیادی ندارد و به اصطلاح پشت میز نشین است نباید مواد کثیر الغذا را به مقدار زیاد مصرف کند.

- غذاهای صالح الکیموس نیز در تقویت قوای بدن نقش دارندمانند نخوداب با گوشت بره یا جوجه مرغ و مغز بادام (بخصوص با ادویه جات خوشبو مانند هل و زیره)

- زرده تخم مرغ عسلی به عنوان غذای مکمل و اولیه برای بچه ها مناسب است چون هنوز هضم کودک خیلی قوی نیست و نیاز به غذاهای لطیف دارد. همچنین در پیران و یا خانها در دوران عادت ماهانه برای جبران خون از دست رفته غذای مناسبی است.

- نان گندم جیّد یعنی نانی که از گندم خوب و صالح و پرورده تهیه شده است. برای پخت باید به خمیر فرصت داد که با مخمرهای طبیعی تخمیر و حجم آن اضافه شود و کمی مزه شیرینی پیدا کند. در نان با تخمیر طبیعی ذرات بزرگ نشاسته شکسته شده، نضج و هضم اولیه پیدا نموده و لطیف تر می شود و هضم آن برای بدن راحت تر می گردد.

نان طبیعی سالم شامل اجساد مخمرها و سرشار از ویتامین و پروتئین بوده و غذایی کامل می باشد. نان یکی از موادی است که برای اعتدال و سلامتی لازم است ولی امروزه با روشهای نادرست پخت می شود. در بین نانهای موجود، نان سنگک و جوی دوسر بهترین نان است.

- بهترین گوشت برای انسان گوشت بره و بزغاله یکساله است و گوشت سردست و گردن بهتر از گوشت ران است. گوشت شتر گرم و مولد سوداوی است و افرادی که مزاج گرم یا یرد و خشک دارند بهتر است کمتر از این گوشت بخورند.

- پیاز خوراکی خوبی است ولی خاصیت دارویی آن غلبه دارد و نباید در مصرف آن مداومت یا زیاده روی کرد. همچنین ضد باکتری و رقیق کننده خون است ولی مصرف زیاد آن حافظه را کم می کند.

- گوشت گاو و فراورده های آن مانند سوسیس و کالباس باعث تولید خون سوداوی و در نتیجه اختلالات خواب ، ضایعات پوستی و عدم تمرکز می شود.

- مصرف مداوم بادمجان تولید سودا می کند.

- کلم رومی از کلم معمولی بهتر است زیرا معتدل و کثیر الغذا است در حالی که کلم معمولی کثیف و متوسط الغذا است.

- زردک همان هویج ایرانی است با رنگ زرد مایل به نارنجی و داروی خوبی است (غذا نیست) بخصوص تخم آن که در بعضی از بیماری های زنان مثل خونریزی های غیر طبیعی رحم AUB استفاده می شود.

- پیاز و ترب اگر پخته شوند، غلیظ می شوند.

- در حال حاضر ابزار و شواهدی برای درک تقسیم بندی لطیف ، کثیف ، معتدل، صالح الکیموس، و فاسد الکیموس)وجود ندارد و نیاز به آزمایش و مطالعات بیشتر دارد.

(1) نظر

دسته ها : سلامت و تندرستی

دوشنبه 1394/2/14 0:19